Bewust in zwart-wit fotograferen

Fotograaf en docent Paul Sanders vertelt ons hoe hij door de wirwar van kleuren heen te snijden, unieke, boeiende beelden kan maken

Het is zonsondergang aan de kust van Pembrokeshire, en Paul Sanders kadreert zijn shot met zijn GFX100S. Spectaculaire zonsondergangen zijn niet echt geliefd bij zwart-wit fotografen, maar als je naar Paul zijn foto kijkt, zou dat wel eens kunnen veranderen. Het is een prachtig uitgevoerd minimalistisch landschap, dat zijn benadering van het maken van zwart-wit beelden – en fotografie in het algemeen – netjes samenvat.

“Die foto is genomen net buiten een bed & breakfast waar ik met mijn vader logeerde,” legt Paul uit. “Ik had hem meegenomen om wat foto’s te maken in Wales. We hadden een geweldige dag gehad, en ik was gelukkig en tevreden op dat moment. Om eerlijk te zijn, het gouden uur doet me niet zoveel. Het is natuurlijk prachtig – maar als je in zwart-wit werkt, kan het licht op elk moment goed zijn. Het ging meer om het gevoel dat ik een beeld wilde maken, geïnspireerd door de stemming, de vorm van de baai en het licht dat op het water weerkaatste. Een gevoel van kalmte en vreugde.”

Paul’s uniform vierkante en elegant gecomponeerde beelden illustreren zijn scherpzinnige zwart-wit vaardigheden. Hij was ooit een nieuwsfotograaf en geeft nu workshops waarbij de nadruk meer ligt op het ‘waarom’ dan op het ‘hoe’. “Mindfulness gaat over aanwezig zijn in het moment”, legt hij uit. “Je aandacht richten zonder te oordelen. Het helpt je om nieuwe beelden te zien en ideeën op te doen, wat allemaal kan worden geaccentueerd door een zwart-wit benadering.

“Het werken in zwart-wit draait bovenal om eenvoud,” legt hij uit. “Als ik eenmaal een onderwerp heb gekozen, wil ik niet dat het wordt vastgelegd in een rommelige foto. Ik hou niet van een rommelig leven. En kleur is een beetje als rommel. Het is schreeuwerig en leidt af. Als kleur wordt weggelaten, brengen beelden gemakkelijker stemming en emotie over. Ze gaan dan over textuur, vorm en tonaliteit.”

Dus, omdat er minder informatie is, zijn zwart-wit beelden directer? “Dat klopt,” zegt Paul. “Ze kunnen meer zeggen met minder. Kleur kan in de weg zitten en de aandacht trekken. Zo is het ook met mijn minimalistische composities. Beelden worden krachtig door hun eenvoud, en de concentratie van de kijker wordt daar naartoe getrokken. In zwart-wit zou ik er altijd de nadruk op leggen om zo eenvoudig mogelijk te werken.

“Dat gezegd zijnde, is kleur natuurlijk heel belangrijk voor zwart-witfotografen, omdat elke tint een toon vertegenwoordigt. Je moet dus goed opletten hoe de kleur in een scène wordt weergegeven in zwart-wit.” Een voorbeeld hiervan is Paul zijn delicate foto van een varen. “Het verschil in kleur tussen de bladeren maakt het verschil. Hier kwamen de gele bladeren sterker naar voor ten opzichte van de donkerdere groene bladeren, zelfs wanneer de kleur was verwijderd. Maar dat is niet altijd het geval. Zo kunnen een helder rood en een helder groen er in zwart-wit allebei uitzien als middentonen.”

Dankzij de functies in de X en GFX camera’s is het vinden van deze monochrome balans een stuk eenvoudiger voor Paul. “Ik gebruik de filmsimulatie ACROS rood het meest,” legt hij uit. “Die heeft de neiging om er op het scherm uit te zien zoals ik wil dat het er op een afdruk uitziet. Op basis daarvan stel ik de camera in om in RAW+JPEG te fotograferen, en gebruik ik de eerste alleen als ik meer wijzigingen wil aanbrengen. Maar wat echt essentieel is, is de EVF-weergave, die me ‘live’ laat zien hoe de kleuren in zwart-wit worden weergegeven.

“Mijn liefde voor spiegelloze camera’s van Fujifilm heeft veel te maken met die elektronische zoeker,” vervolgt hij. “Het is zo belangrijk dat je kunt zien hoe het beeld wordt gemaakt, en hoe het verandert, op basis van je instellingen. Dat geldt voor belichting, maar ook voor zwart-wit. Ik werk handmatig en de zonsondergang in Pembrokeshire kon ik onderbelichten, waardoor het contrast tussen het water en de vorm van de kust groter werd. Nogmaals, de donkere look vereenvoudigde het beeld en maakte het tafereel overzichtelijker.”

Maar hij erkent dat textuur een belangrijke factor is bij zwart-wit. “Het is zeker een van de grootste uitdagingen om het goed te doen,” zegt Paul. “En het is moeilijker dan vorm en gedaante, denk ik. Ik wil dat een foto laat zien of iets zacht aanvoelt, of hard. Maar hoewel textuur sterker naar voren komt in de afwezigheid van kleur, wil ik een beeld nooit te artificieel doen lijken door te veel helderheid toe te voegen. Als ik al iets doe, dan doe ik het tegenovergestelde. Als we Paul zijn bloemenfoto’s als voorbeeld nemen, is het gemakkelijk om deze te herkennen als zacht en natuurlijk, zoals de onderwerpen zouden moeten zijn – niet hard en overbewerkt, zoals soms gebeurt wanneer fotografen te veel nabewerking doen.

“Dat is zeker iets dat fotografen tegenhoudt in zwart-wit,” denkt Paul. “Monochroom wordt door sommigen gebruikt als instrument om tekortkomingen te verhullen, in plaats van om het onderwerp van zijn beste kant te laten zien. Elke bewerking zou je originele visie van het beeld moeten verfijnen. En dat brengt me bij het belangrijkste aspect van mijn eigen fotografische benadering, namelijk de intentie.

“In wezen is intentie alles,” legt Paul uit. “De grootste uitdaging is te weten waarom je iets fotografeert, en waarom je dat in zwart-wit wil doen. Als je die vragen kunt beantwoorden, kun je verdergaan met een beeld dat betekenis heeft, en wordt de technische kant van fotografie – ironisch genoeg datgene waarover mensen soms piekeren – secundair. De aandacht moet op het eerste gericht zijn. 

Die intentie in zijn zwart-wit fotografie omvat ook het vierkante formaat. “Ik begon dit te doen op mijn originele X Serie bodies,” zegt hij. “En doe dat nog steeds op mijn GFX100S. Ik geloof dat beelden sterker zijn als je een beeldverhouding instelt voordat je op pad gaat. Als ik daaraan vasthoud, vind ik dat de eenvoud van een vierkant frame me de resultaten geeft die ik wil – en het maakt een geheel van zwart-wit werk meer doordacht en consistent.”

In lijn met mindfulness ligt in Paul’s fotografie ook de nadruk op wachten. “Als ik tijdens een shoot een half dozijn zwart-witopnamen maak, vind ik van mijzelf al dat ik overdreven heb,” lacht hij. “Wat belangrijk voor me is, is aanwezig zijn. Dus voor een beeld als dit van een golf die breekt bij Beachy Head, ging het vooral om observatie. Ik zag de kalmte van het water en wachtte op een eenzame golf die beweging in die ruimte zou brengen.”

Dat meer bedachtzame, minder technische proces wordt zeker geholpen door zijn relatie met Fujifilm-camera’s, zegt Paul. Zijn ervaring met het maken van beelden met de X Serie, en nu het GFX-systeem, heeft zijn liefde voor fotografie weer aangewakkerd. “Op het moment dat ik van een full-frame DSLR overstapte op de X-Pro1, was ik bijna gestopt met fotograferen. Mijn vorige uitrusting was zwaar en niet erg gebruiksvriendelijk. Maar de X Serie bracht het plezier terug, vooral met de EVF-voordelen. De camera’s voelden gewoon onzichtbaar aan, zoals het hoort, want fotografie gaat niet over camera’s – het gaat over verbinding met een onderwerp.”

Voor Paul is die connectie overal te vinden waar hij zijn unieke benadering van zwart-witfotografie toepast. Of het nu de dramatische kust van Wales is, of het struikgewas in zijn tuin. “Het plezier zit hem in het zien, en dat is wat deze camera’s mij helpen te doen. Het gaat erom het potentieel en de schoonheid in iets te zien en dan het plezier te voelen om het vast te leggen.

“Als je een zesjarige een camera geeft, zijn ze gewoon verbaasd dat ze iets kunnen fotograferen en het daarna op het scherm kunnen zien,” besluit hij. “Als volwassenen verliezen we die onschuld van expressie. We denken dat alles perfect moet zijn. Maar als je teruggaat en die fascinatie vindt die voortkomt uit een connectie met het onderwerp, dat is waar je echt voldoening zal vinden. Als fotografen zijn we ontdekkingsreizigers, en het is onze taak om deze kleine juweeltjes te ontdekken – en je kunt ze alleen vinden door je ervan bewust te zijn.”