De kosmos vastleggen met GFX

Terwijl duisternis de oerwildernis van Noord-Schotland bedekt, richt Mark Janes zijn blik tussen de hemel en de aarde om nachtelijke hemellandschappen in ongelooflijk detail vast te leggen

Het verlangen van de mensheid om te creëren lijkt grenzeloos. In een paar eeuwen tijd is de fotografische technologie exponentieel geëvolueerd – en daarmee ook de verscheidenheid aan onderwerpen die kunnen worden gedocumenteerd. Nu kunnen de beste spiegelloze systemen verbluffende scènes van onze kosmos creëren met een getrouwheid die nauwelijks te onderscheiden is van het menselijk oog. We spraken met zo’n maker, Mark Janes, die onlangs de nieuwe GF20-35mmF4 R WR heeft uitgeprobeerd.

Mark ligt ten noorden van Inverness, Schotland, en wordt blootgesteld aan aurora borealis, onvervuilde uitzichten op de Melkweg en schilderachtige vergezichten in overvloed. Er zijn weinig betere locaties op aarde, maar elders kunnen met voldoende inzet en deskundige begeleiding nog steeds aansprekende resultaten worden behaald. Eerst komt de vraag waar en wanneer.

“Planning is erg belangrijk bij nachtelijke hemelfotografie, net als bij landschap in het algemeen”, begint Mark. “Ik zie mezelf niet echt als een astrofotograaf , hoewel de nachtelijke hemel wel een grote rol speelt in mijn foto’s. Ik fotografeer vaak alle fenomenen die aanwezig zijn – of het nu het noorderlicht is, een sprankelende Melkweg of nachtlichtende wolken. Mensen die een daarvan willen documenteren, kunnen dienovereenkomstig plannen, maar de locatie zelf is belangrijker voor mij dan de nachtelijke hemel erboven.

Noorderlicht is een zeldzaam gezicht voor het grootste deel van Europa, terwijl uitzichten over de horizon bijna uitsluitend voorbehouden zijn aan mensen in het zuiden. Maar ontsnap ver genoeg uit de stad en een overvloed aan hemelse geneugten wacht op je, waar je ook bent.

“Ga waar je maar kunt om lichtvervuiling te voorkomen”, adviseert Mark. “Een relatief kleine stad aan de horizon zal verschijnen met het soort lange belichtingen dat je gaat maken. Ook als je de lichtvervuiling niet met het blote oog kunt zien, komt het wel in beeld.”

Vervolgens is er de kwestie van creatieve tools die u moet overwegen. Verschillen tussen verschillende systemen zijn misschien iets minder duidelijk binnen andere fotografische bezigheden, maar gedetailleerde astroscènes drijven de modernste sensoren tot het uiterste.

“De uitdaging is om een beeld te creëren met minimale ruis bij zeer weinig licht. Een gevoeligheid van ISO 1600 of hoger is nodig, dus een sensor die bij die hogere instellingen kan creëren zonder al te veel digitale ruis te produceren, is belangrijk. Voor mij is de 50-megapixel FUJIFILM GFX50R-sensor wat dat betreft de sweet spot”, vervolgt Mark. “Je hebt een enorme hoeveelheid detail, het dynamische bereik betekent dat je schaduwen kunt opheffen zonder veel artefacten, maar gezien de relatief bescheiden resolutie voor de enorme sensorgrootte, heb je grote pixels en een vrij lage pixeldichtheid.”

Zoals altijd zijn lenzen een andere belangrijke keuze. Langere brandpuntsafstanden sluiten een niet-gecontextualiseerd deel van de lucht in, wat prachtig zal passen bij de visie van bepaalde creatievelingen – maar zoals Mark heeft vastgesteld, zijn de sterren slechts een deel van wat zijn foto’s speciaal maakt.

“Alles van 24 mm tot 16 mm, in full-frame equivalent, is waar ik me het meest op mijn gemak voel. Dat geeft een epische uitstraling aan nachtelijke hemelfotografie, maar het betekent ook dat je ook bepaalde details op de voorgrond van dichtbij kunt benaderen”, redeneert hij. “Ik gebruik de FUJINON GF20-35mmF4 R WR, die binnen dat bereik valt. Het diafragma van de lens is voor mij ook perfect, want ik zie f/4 als een minimale limiet en het is erg scherp zonder te diafragmeren.

“Toch heeft iemand die het genre voor het eerst probeert niet veel nodig”, verzekert Mark. “De GFX-systeemsensor is een klasse apart, maar met de juiste crop-sensorcamera kun je geweldige resultaten behalen. Elke body uit de X-serie met een redelijk snelle groothoeklens is hiervoor geschikt.”

Elke subset van astrofotografie moet niet worden gezien als ontoegankelijk technisch, hoewel er enkele basisprincipes zijn die moeten worden geperfectioneerd. In de ogen van deze maker zijn er drie verschillende factoren waarmee je rekening moet houden.

“Mensen verwachten dat de sterren in een nachthemelbeeld haarscherp zijn”, mijmert Mark. “ Zo zien ze er echt uit als je ‘s avonds uitgaat, dus het beeld moet dat weerspiegelen, vind ik. Om dat te bereiken, moet je stersporen vermijden, scherpstellen en camerabewegingen voorkomen.

“Star trailing wordt veroorzaakt door de rotatie van de aarde en is een genre op zich . Hoe langer de belichting, hoe meer beweging van de aarde in relatie tot de sterren die u vastlegt. Een goede vuistregel is er een die we de ‘500-regel’ noemen. Als je het getal 500 neemt en dit deelt door de brandpuntsafstand van je lens in zijn full-frame equivalent, krijg je een maximale sluitertijd. Met GF20-35mm aan het brede uiteinde van zijn zoombereik zou je bijvoorbeeld een full-frame equivalent hebben van ongeveer 16 mm. Deel 500 door 16 voor een maximale sluitertijd van ongeveer 31 sec. Voor de zekerheid heb ik de neiging om daar een beetje afstand van te nemen.

“Voor astrofotografie kun je autofocus vergeten”, voegt Mark toe. “Er is niet genoeg licht om zelfs de meest geavanceerde systemen betrouwbaar te laten werken. Meestal zoek ik de helderste ster in het veld, druk op de achterste instelschijf om het beeld te vergroten en gebruik vervolgens de handmatige scherpstelring om heen en weer te bewegen totdat de punt van de ster het kleinst is. Focus Peaking helpt ook echt.

“Het voorkomen van camerabewegingen heeft te maken met het hebben van een goed, stevig statief. Het is naar mijn mening de moeite waard om iets zwaarders te dragen, vooral in winderige omstandigheden.”

is onvermijdelijk dat fotografen hun foto’s in een individueel tempo gaan ontwikkelen, maar als jarenlange ervaring Mark iets heeft geleerd, dan is het dat een stevig fundament niet genoeg kan worden benadrukt. Vergeet verleidelijke composities en verhalende interesse totdat scherpe, goed belichte sterren een tweede natuur zijn. Uiteindelijk zal technische vaardigheid plaats maken voor kunstenaarschap.

“Ik fotografeer tegenwoordig eigenlijk veel minder en voor mij is het visualiseren van de beelden enorm belangrijk geworden”, zegt Mark. “Ik besteedde overdag nogal wat tijd aan het bekijken van kaarten of het verkennen van locaties, waarbij ik me voorstelde welke scène er het beste zou uitzien met de Melkweg erachter. Dan wordt er veel gepland over wat de optimale tijd is om dat te doen, in termen van tijd van het jaar en tijd van de dag. Laat je niet afschrikken door slechte weersvoorspellingen. Je kunt altijd een pauze in de bewolking krijgen. Als je niet gaat, weet je het niet.

“Er zijn veel technieken om te proberen voor extra interesse”, onthult Mark, terwijl hij ingaat op de onderscheidende kenmerken van zijn eigen foto’s. “Ik voeg vaak licht toe aan een scène met lightpainting. Bij belichtingstijden tot 20 seconden heb je genoeg tijd om een object op de voorgrond met een zaklamp te verlichten. Minder is meer, dus gebruik geen bijzonder heldere bron en zoek de juiste balans tussen het object op de voorgrond en de nachtelijke hemel erachter. Het is vallen en opstaan, maar u wilt een nachtelijke look behouden in plaats van een daglichtscène na te bootsen. Grotere scènes kunnen alleen worden verlicht door de maan, wat planning vereist. Het andere alternatief is silhouetten, als je iets hebt met een interessante vorm op de voorgrond.”

Marks afsluitende gedachten veranderen in een passie die geen tekenen van afname vertoont. De hemel is al duizenden jaren een bron van menselijke inspiratie. Wie kan zijn blik naar de sterren richten zonder een gevoel van kosmisch ontzag?

“Het is een technische vorm van fotografie”, concludeert de beeldmaker, “maar vergeet nooit de kunst. Soms is het leuk om eropuit te gaan en deze bezienswaardigheden te ervaren, zelfs zonder de camera. Het gevoel dat je krijgt als je naar de lucht kijkt, is belangrijk. Uiteindelijk probeer ik dat in de beelden weer te geven.”